rozdzial2, Skala gotowości szkolnej SGS, Płyta CD, Podręcznik SGS
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział 2 Skala Gotowości Szkolnej 2.1. Opis metody Skala Gotowości Szkolnej (SGS) jest metodą ob- serwacyjną dla nauczycieli sześciolatków o cha- rakterze skali szacunkowej. W Skali wymieniono te zachowania i umiejętności, które są ważne dla poznania osiągnięć, upodobań i zainteresowań, a także trudności doświadczanych przez dzieci w związku z osiąganiem gotowości szkolnej. Przyjęto, że gotowość szkolna sześciolatka po- winna być rozpatrywana poprzez działania dzie- cka w środowisku przedszkola lub szkoły. Skala Gotowości Szkolnej składa się z pięciu części. W części (A) wymienione są zachowania i umiejętności związane z poznawczą aktywnoś- cią dziecka. Część (B) dotyczy zachowania dzie- cka w grupie rówieśników. W części (C) uwagę nauczyciela skierowano na przejawy samodziel- ności dzieci i ich umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Część (D) Skali dotyczy aktywności zadaniowej dziecka, podejmowanej samodzielnie lub w przebiegu zajęć pod kierun- kiem nauczyciela. Część (E) metody odnosi się do przygotowania dziecka do nauki czytania, pi- sania i matematyki. Zachowania i umiejętności zamieszczone w Skali są zgodne z podawanymi w podręczni- kach psychologii osiągnięciami rozwojowymi dzieci w wieku 6-7 lat, kiedy kończą one wiek przedszkolny i rozpoczynają młodszy wiek szkol- ny (Kielar-Turska 2000, Matczak 2003). Autorzy podręczników zwracają uwagę na duże różnice w rozwoju dzieci – mogą one sięgać nawet do 4 lat. Zwracają także uwagę na specyfikę roz- woju psychospołecznego dzieci na przełomie tych dwóch wymienionych okresów, która wiąże się z rozwojem inicjatywy i poczucia kompeten- cji (Erikson 1997). Z właściwości rozwoju dzie- ci w obu okresach wynika ważne zalecenie dla rodziców, opiekunów i nauczycieli. Wymagania stawiane dzieciom nie mogą być rygorystyczne, a za brak umiejętności dziecko nie może być ne- gatywnie oceniane przez dorosłych. Dzieci sześcioletnie znajdują się w okresie in- tensywnego rozwoju poznawczego, społecznego i uczuciowego. Różnią się między sobą osiągnię- ciami i sposobem zachowania w indywidualnych i zespołowych zadaniach, w zabawie, w kontak- tach z rówieśnikami i dorosłymi. Dlatego wśród wymienionych w Skali umiejętności zamieszczo- no też takie, które nie mogą być wymagane od wszystkich dzieci sześcioletnich, np. umiejętność liczenia do 100, ale mogą zostać zaobserwowa- ne przez nauczyciela u niektórych dzieci. Odpo- wiadanie na zróżnicowane potrzeby edukacyjne dzieci jest ważnym zadaniem nauczyciela. 2.2. Historia metody Pierwotna wersja Skali Gotowości Szkolnej została opracowana w 2004 roku. Trafność do- boru pozycji Skali była konsultowana przez pra- cowników Centrum Metodycznego Pomocy Psy- chologiczno-Pedagogicznej, którzy występowali w roli sędziów kompetentnych. Pierwsze badanie pilotażowe, którego celem było sprawdzenie zgodności ocen nauczycie- li, przeprowadzono w marcu 2005 roku. Skala liczyła wtedy 138 pozycji, zebranych w 5 gru- pach tematycznych. W badaniach wzięli udział nauczyciele 10 warszawskich przedszkoli z róż- nych dzielnic miasta. Zadaniem dwóch nauczy- cieli pracujących z tą samą grupą dzieci było przeprowadzenie dwutygodniowej obserwacji i wypełnienie arkuszy SGS . W każdej grupie PODRĘCZNIK Skala Gotowości Szkolnej obserwowano 10 dzieci, pięć dziewczynek i pię- ciu chłopców. Stwierdzono zadowalające współ- czynniki korelacji między wynikami obserwacji dwóch nauczycielek. Standaryzacyjne badanie SGS, przeprowa- dzone między 8 a 24 maja 2006 r., było jednym z zadań projektu „Badanie Gotowości Szkolnej Sześciolatków” realizowanego w CMPPP. Badanie standaryzacyjne poprzedzone zosta- ło drugim badaniem pilotażowym SGS w styczniu 2006 roku. W badaniu pilotażowym wzięło udział 16 nauczycielek oddziałów przedszkolnych w Brodnicy, Czerwionce-Leszczynach, Dęblinie i Gdańsku. W badaniu uwzględniono zróżnicowa- nie ze względu na region kraju i wielkość miej- scowości – wyróżniając kategorie: duże miasto, małe miasto i wieś. Uwzględniono także podział placówek prowadzących oddziały sześciolatków na szkoły i przedszkola. Zebrano dane dotyczą- ce 256 dzieci. Już na tym etapie analizy wyników stwier- dzono istotną różnicę w ocenach nauczycieli na korzyść dziewcząt. Celem zmian wprowadzo- nych do metody było między innymi odrzucenie stwierdzeń (pozycji) najbardziej różnicujących oceny nauczycieli ze względu na płeć dzieci. W puli pozostałych stwierdzeń, za pomocą metody analizy statystycznej nazywanej analizą czynnikową starano się odkryć wiązki pozycji, dla których wyniki łączyły się ze sobą, i w ten sposób utworzyć podskale SGS. Chodziło przy tym o wiązki wspólne dla dziewcząt i chłopców, mające tę samą zawartość treściową. W proce- sie wyodrębnienia podskal posłużono się także ich trafnością fasadową (znaczeniową). W ten sposób stworzono strukturę SGS, składającą się z sześciu podskal, pozwalającą na wzbogacenie interpretacji wyników uzyskiwanych za pomocą tej metody. Przeprowadzona analiza wyników obu badań pilotażowych oraz konsultacje i wnikliwe re- cenzje SGS wpłynęły istotnie na treść metody i formę arkusza zapisu wyników. Skala SGS zo- stała skrócona ze 120 pozycji pozostawionych po pierwszym pilotażu do 80 pozycji najbardziej odpowiadających przyjętym kryteriom i podda- na badaniom standaryzacyjnym. Uproszczono też arkusz zapisu. Pilotażowi poddano także Kwestionariusz dla Rodziców, którego drugą część (B) stanowiły wy- brane pozycje SGS wskazujące na zachowania i umiejętności dzieci dostępne obserwacji rodzi- ców. Liczył on 54 pozycje. Część (B) Kwestiona- riusza dla Rodziców wprowadzono do projektu badawczego jako niezależne kryterium trafno- ści SGS. Zależało nam także na podkreśleniu roli rodziców i włączeniu ich jako partnerów w ocenę przygotowania dzieci do szkoły. Część (B) Kwestionariusza dla Rodziców, polegająca na szacowaniu częstości występowania wybranych zachowań i umiejętności dzieci, została znacz- nie skrócona. W wersji eksperymentalnej liczyła ona 24 pozycje. Eksperymentalna wersja SGS, zastosowa- na w badaniach standaryzacyjnych, zawierała ogólną ocenę przygotowania dziecka do szkoły, którą nauczyciel zaznaczał na siedmiostopnio- wej skali. Ogólną ocenę przygotowania dziecka do szkoły zawierała też eksperymentalna wer- sja Kwestionariusza dla Rodziców — tym razem swoją ocenę, także w siedmiostopniowej skali, podawał rodzic udzielający wywiadu. Ogólne oceny gotowości szkolnej zostały wykorzystane w charakterystyce wyników próby standaryza- cyjnej oraz w analizie trafności diagnostycznej i kryterialnej SGS. 2.3. Omówienie treści metody (podskale) Struktura podskal SGS, otrzymana w drodze analizy wyników badań pilotażowych, została zweryfikowana po przeprowadzeniu licznych analiz statystycznych wyników badań standary- zacyjnych zrealizowanych w maju 2006 na ogól- nopolskiej, dobranej w sposób warstwowo-loso- wy próbie 4000 dzieci. Po weryfikacji usunięto z SGS kilka pozycji i obecnie Skala składa się z 72 stwierdzeń (jedna pozycja występuje w dwóch podskalach). Utworzono następujące podskale (w nawia- sach liczba pozycji): 1. Umiejętności Szkolne (20), 2. Kompetencje Poznawcze (12), 3. Sprawność Motoryczna (8), 4. Samodzielność (12), 5. Niekonfliktowość (12), 6. Aktywność Społeczna (9). W tabeli 1 zestawiono zadania rozwojowe związane z pierwszym etapem edukacji szkolnej (Ste- fańska-Klar 2000), odpowiadające im części SGS i podskale SGS oraz odnoszące się do nich sfery rozwoju dziecka. W nawiasach podano liczby pozycji Skali. Tabela 1. Zestawienie zadań rozwojowych ze strukturą SGS (części i podskale) i sferami rozwoju dziecka Zadania rozwojowe związane z młodszym wiekiem szkolnym Części SGS Podskale SGS Sfery rozwoju Zdobywanie wiedzy i umiejętności poznawczych (A) poznawanie środowiska i siebie, rozumienie świata (15) Kompetencje Poznawcze (6) Poznawcza Umiejętności Szkolne (9) Współdziałanie z rówieśnikami (B) zabawa i nauka w grupie rówieśników, zdobywanie umiejętności społecznych (21) Sprawność Motoryczna (4) Fizyczna Aktywność Społeczna (6) Emocjonalno– –społeczna Niekonliktowość (11) Osiąganie samodzielności (C) samodzielność w trudnych sytuacjach (8) Samodzielność (8) Emocjonalno– –społeczna Realizowanie nowych form aktywności — nauki i pracy (D) aktywne podejmowanie zadań i praca pod kierunkiem nauczyciela (7) Samodzielność (4) Emocjonalno– –społeczna Niekonliktowość (1) Aktywność Społeczna (3) Opanowanie czytania i pisania (E) przygotowanie do nauki czytania, pisania, matematyki (21) Umiejętności Szkolne (11) Poznawcza Kompetencje Poznawcze (6) Sprawność Motoryczna (4) Fizyczna PODRĘCZNIK Skala Gotowości Szkolnej Na podstawie analiz wyników, w tym analizy czynnikowej, stwierdzono, że: − pozycje części (A) weszły w skład dwóch pod- skal SGS: Umiejętności Szkolne i Kompeten- cje Poznawcze, − sześć pozycji części (B) zostało zakwalifiko- wanych do podskali Aktywność Społeczna, cztery pozycje z tej części weszły w skład podskali Sprawność Motoryczna, a jedenaście w skład podskali Niekonfliktowość, − pozycje części (C) utworzyły podskalę Samo- dzielność, − pozycje części (D) trafiły do trzech podskal SGS: Aktywność Społeczna, Niekonfliktowość i Samodzielność, − pozycje części (E) weszły w skład podskal SGS: Umiejętności Szkolne, Kompetencje Po- znawcze i Sprawność Motoryczna. Poniżej scharakteryzowana zostanie za- wartość treściowa utworzonych podskal SGS. Wymienimy wchodzące w ich skład zachowa- nia oraz umiejętności dzieci wraz z podaniem umiejscowienia odpowiadających im pozycji na arkuszu Skali. Odpowiedź „tak” ma na arkuszu wartość 1, „raczej tak” — 2, „raczej nie” — 3, „nie” — 4. Znak (U!) oznacza pozycję z ujemną punktacją 1 . i działań z nią związanych, myślenia operacyj- nego i przyczynowo-skutkowego, rozwoju psy- chomotorycznego. Podskalę Umiejętności Szkolne tworzą zatem wymienione poniżej zachowania i umiejętności dzieci i odpowiadające im pozycje SGS, które oznaczono tak, jak na arkuszu zapisu: • dziecko potrafi skupić się na wykonywanej czynności − A10 potrafi porównać dwa obrazki różniące się szczegółami − A11 słucha uważnie, nie wyłącza się − A12 łatwo się rozprasza (U!) • dziecko rozumie związki przyczynowo-skut- kowe między zdarzeniami − E1 potrafi opowiedzieć historyjkę obraz- kową − E2 w opowiadaniu ujmuje związki przyczy- nowo-skutkowe • dziecko rozumie relacje i pojęcia związane z przestrzenią − A2 odróżnia kierunki lewo-prawo − A3 rozumie pojęcia związane z przestrze- nią, np. nad, pod, za, obok − A4 wskazuje kierunki na kartce papieru, np. góra, dół, lewo, prawo • dziecko zna pojęcia związane z kategorią czasu − A5 zna pory roku i związane z nimi zjawiska − A6 potrafi powiedzieć, jaki jest dzień tygo- dnia i jaki będzie następny • dziecko wykonuje operacje logiczne i mate- matyczne − A14 potrafi umieścić nowy obiekt w już uło- żonym szeregu − E15 zna i stosuje liczebniki porządkowe − E16 dodaje i odejmuje przedmioty, liczmany • dziecko wykonuje przekształcenia na mate- riale językowym − E3 dzieli zdanie na wyrazy − E4 dzieli wyraz na sylaby i łączy sylaby w wyraz − E5 ma umiejętność analizy i syntezy fone- mowej Umiejętności Szkolne Podskala Umiejętności Szkolne (USZ) zawie- ra pozycje umieszczone w części (A) i (E) SGS. Treść zachowań i umiejętności, które składają się na omawianą podskalę, nie ma jednolitej interpretacji teoretycznej. Odpowiadają one zadaniom stawianym przed dziećmi w ramach edukacji przedszkolnej i zarazem oczekiwa- niom nauczycieli. Przykładami takich zadań są: obserwacja cyklicznych zmian w przyrodzie, działania związane z liczeniem, opowiadanie obrazków i historyjek obrazkowych, ćwiczenie umiejętności fonologicznych, przerysowywanie szlaczków. Zachowania i umiejętności dotyczą różnych aspektów rozwoju dzieci: uwagi, repre- zentacji pojęciowej (liczba, przestrzeń, czas) 1 Patrz rodział 5.4 Obliczanie wyników 10 • dziecko podejmuje próby samodzielnego czytania (E6) • dzicko wykonuje zadania grafomotoryczne − E11 składa układanki typu puzzle − E13 przerysowuje szlaczki i proste figury geometryczne − E14 rysuje szlaczki literopodobne • dziecko wyraża elementy samowiedzy i próby samooceny − A8 dużo mówi o sobie, np. o tym, co lubi robić − A9 potrafi trafnie powiedzieć, co wie i umie • dziecko opanowało umiejętności czytania i matematyczne powyżej oczekiwanych − E7 ma umiejętności czytania powyżej ocze- kiwanych − E17 dodaje i odejmuje w pamięci − E20 liczy w pamięci w zakresie 100 − E21 ma umiejętności matematyczne powy- żej oczekiwanych Kompetencje Poznawcze Podskala Kompetencje Poznawcze (KP) zosta- ła utworzona z pozycji umieszczonych w części (A) i (E) SGS i obejmuje te zachowania i umie- jętności sześcioletniego dziecka, które dotyczą jego zainteresowań i osiągnięć poznawczych. Są to: poszukiwanie i gromadzenie doświadczeń, łączenie ich w ogólniejsze kategorie poznawcze (np. pojęcia), odkrywanie zależności między do- świadczeniami i komunikowanie swoich doświad- czeń innym. Zarówno umiejętności dzieci, jak i obserwacyjne wskaźniki tych umiejętności, są związane z różnymi obszarami działań dziecka: z poznawaniem świata przyrody, świata społecz- nego i symbolicznego. Wiele z tych umiejętności wykracza poza rozwojowy i edukacyjny kanon przygotowania sześciolatka do edukacji w szko- le, np. umiejętności matematyczne dodawania i odejmowania do 100. Nauczyciel nie może oczekiwać, że pojawią się u większości dzieci, ale powinien umieć je dostrzegać. Na Kompetencje Poznawcze dziecka uwzględ- nione w omawianej podskali składają się nastę- pujące zachowania i umiejętności i odpowiada- jące im pozycje SGS: • dziecko przejawia zainteresowania poznaw- cze, ujmuje relacje między zdarzeniami i za- chowaniami − A1 próbuje wyjaśniać obserwowane zjawiska − A7 przewiduje zachowania innych dzieci − A13 definiuje nazwy przez odniesienie do ogólniejszej kategorii − E18 w zabawie często wybiera gry liczbowe − E19 chętnie rozwiązuje zagadki matema- tyczne • dziecko ma zasób wiadomości wykraczający poza bezpośrednie doświadczenie (A15) Sprawność Motoryczna Podskala Sprawność Motoryczna (SM) została utworzona z pozycji umieszczonych w części (B) i (E) SGS i dotyczy aktywności i sprawności ru- chowej dziecka, koordynacji ruchowej i spraw- ności manualnej oraz zadowolenia dziecka z udziału w zajęciach ruchowych: • dziecko lubi aktywność ruchową − B4 lubi zajęcia gimnastyczne i sportowe − E8 lubi prace ręczne • dziecko ma dobrą koordynację ruchową − B5 sprawnie łapie i odrzuca piłkę − B6 umie jeździć na rowerze/wspina się na drabinki − B7 przechodzi po „równoważni” • dziecko jest sprawne manualnie − E9 buduje z drobnych klocków − E10 lepi figurki z plasteliny (np. ludziki, zwierzęta) − E12 prawidłowo trzyma ołówek (uchwyt, napięcie mięśni) Samodzielność Podskala Samodzielność (SA) została utworzo- na z pozycji umieszczonych w części (C) i czę- ści (D) SGS. Podskala obejmuje te zachowania i umiejętności dzieci, które polegają na zarad- ności, samodzielnym poszukiwaniu rozwiązania trudnych sytuacji, dążeniu do niezależności. Do tej podskali włączono zachowania świadczące PODRĘCZNIK Skala Gotowości Szkolnej 11 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |