rozdzial 1 Terroryzm jako zagrozenie globalne i lokalne,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
I TERRORYZM – ZAGROŻENIE GLOBALNE I LOKALNE Termin terror wywodzi się, jak podaje wielu teoretyków sanskrytu, od słowa tras , które oznacza drżeć. Jednak do wyjaśnia- nia tego zjawiska o wiele trafniejsze jest stosowanie łacińskiego słowa terror ozna- czającego przestrach, postrach, przeraże- nie, strach, trwogę. Granica między terroryzmem, a wojną wciąż będzie się za- cierać. W konsekwencji za- pobieganie i przeciwdziałanie terroryzmowi stanie się o wiele ważniejsze w dziedzinie bez- pieczeństwa i polityki obron- nej. Siły zbrojne będą musiały przystosować się do nowych okoliczności. Zwiększy się więc rola, jaką w zwalczaniu terro- ryzmu odegrają dowódcy ope- racji specjalnych i siły, które im podlegają. Priorytetem stanie się tworzenie specjalistycznych jednostek i prowadzenie badań nad neutralizowaniem broni chemicznej i biologicznej. Działania terrorystyczne były od wie- ków stosowane jako skuteczne narzędzie walki przeciwko silniejszemu przeciwni- kowi. Za jedną z najwcześniejszych orga- nizacji terrorystycznych (lata 66-70 n.e.) uważani są tzw. sicarii (nożownicy), będą- cy sektą religijną w Palestynie 3 . Walczyli przeciwko panowaniu Rzymian, atakując znaczące osoby i niszcząc obiekty użytecz- ności publicznej. W podobny sposób dzia- łała na początku XI wieku, na terytorium Persji i Syrii, tak zwana sekta Assasinów 4 . Francois Heisbourg, Prognozy XXI wieku, Wojny, s.52. 3) Fleming M., Terroryzm polityczny , w: Wojskowy Przegląd Prawniczy, nr 1, Czasopisma Wojskowe, Warszawa 1996. 4) Założona ok. 1090 r. przez Hassana Sabbaha, określanego przez krzyżowców mianem „starca z gór”. Określenie - assasin przetrwało do dzisiejszych czasów jako synonim bezwzględnego zabójcy działającego z pobudek politycznych lub w czyimś interesie. 9 Dokonując zamachów na znaczące osobistości (wyżsi urzędnicy, guberna- torzy, kalifowie), jej członkowie dążyli do osiągnięcia określonych celów politycznych. Termin terroryzm nie zawsze budził jednoznacznie negatywne skoja- rzenia. W okresie rewolucji francuskiej, używany zamiennie ze słowem ter- ror , oznaczał system sprawowania rządów oparty na stosowaniu przemocy i posiadał pozytywny wydźwięk. Wówczas to francuskie słowo terreur we- szło do powszechnego użycia w Europie. 5 Rewolucja francuska rozbudziła antymonarchistyczne nastroje w Europie, co w połączeniu ze zmianami społeczno-ekonomicznymi wywołanymi rewolucją przemysłową, doprowa- dziło do tworzenia się nowych ideologii, na których gruncie wyrósł nowy nurt terroryzmu. Za jego twórcę uważa się włoskiego ekstremistę Carlo Pisacane, materializującego teorię propagandy poprzez działanie . Prawdo- podobnie pierwszą organizacją korzystającą z tej teorii była przeciwstawia- jąca się rządom caratu rosyjska grupa konstytucjonalistów Narodna Wola . Strategia ta stanowiła wzór dla rodzącego się ruchu anarchistów, a w kon- sekwencji przyczyniła się do powstania Międzynarodówki Anarchistycznej – przypisującej sobie rolę globalnego koordynatora ruchu rewolucyjnego. W latach 30. XX wieku znaczenie słowa terroryzm uległo kolejnej ewo- lucji, służąc opisywaniu praktyk masowych represji i ucisku, stosowanych przez państwa totalitarne i ich dyktatorskich przywódców przeciw własnym społeczeństwom 6 . W połowie XX wieku za sprawą takich państw jak Izrael, Kenia, Cypr i Algieria, które swoją niepodległość, przynajmniej w części, za- wdzięczają ruchom rewolucyjnym o zabarwieniu terrorystycznym, słowo ter- roryzm znów, na krótki okres, odzyskało zabarwienie rewolucyjne. W kra- jach bloku wschodniego poprawne stało się zastępowanie słowa terroryści określeniem bojownicy o wolność – oczywiście tylko w tych przypadkach, gdy zjawisko to nie naruszało w jakikolwiek sposób interesów tych krajów. W końcu lat 60. i w latach 70. nadal postrzegano terroryzm w kontekście rewolucyjnym. Jednak znaczenie tego pojęcia, oprócz objęcia nim separa- tystycznych, ideologicznych i etnicznych grup narodowych, coraz częściej zaczęto przenosić na znacznie szersze zjawiska. Od określania nim działań bloku wschodniego, zmierzających do destabilizacji Zachodu 7 i zagrożeń zwią- zanych z użyciem broni masowego rażenia (superterroryzm), poprzez nazy- wanie nim nowych zjawisk społecznych i kulturowych („narkoterroryzm”, zjawiska „szarej strefy” 8 ...), aż do określania negatywnych konsekwencji postępu naukowo-technicznego (cyberterroryzm 9 ). Atak z 11.09.2001 r. na 10 I – TERRORYZM – ZAGROŻENIE GLOBALNE I LOKALNE World Trade Centre nie tyle otworzył nowe kierunki rozwoju terroryzmu, co potwierdził jego narastającą bezwzględność oraz znacznie szerszy charakter niż postrzegany tylko w kategoriach zbrodni kryminalnych. W samych Stanach Zjednoczonych istnieją cztery oicjalne deinicje ter- roryzmu zapisane w prawie tego kraju. Pomimo uznawania terroryzmu, od wielu lat za istotny problem międzynarodowy, nie udało się do chwili obec- nej osiągnąć porozumienia w sprawie prawnego określenia tego pojęcia na forum międzynarodowym. Rodzi się zatem pytanie: skąd te trudności 5) Początkowo słowo to odnoszono przede wszystkim do zastraszających działań władzy państwowej w odniesieniu do społeczeństwa, szczególnie w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Uległo ono następnie modyikacji wraz z pojawieniem się aktów terroru w formie prezentowanej przez jednostki lub małe grupy społeczne. Na potrzeby takich działań powstało określenie terroryzm. 6) W faszystowskich Włoszech, nazistowskich Niemczech i stalinowskiej Rosji. 7) W tym czasie takie kraje popierające, sponsorujące czy też wręcz zamawiające ataki terrorystyczne (Iran, Irak, Syria i Libia), przyczyniły się do nadania większego znaczenia terroryzmowi sponsorowanemu przez państwo. Terroryzm zaczęto kojarzyć i wiązać ze swoistym rodzajem anonimowej wojny. Wojny asymetrycznej, która pozwala krajom słabszym ekonomicznie i militarnie na konfrontację z większymi, silniejszymi przeciwnikami bez narażania się na jednoznaczne potępienie opinii międzynarodowej i odwet. 8) Narkoterroryzm to synteza terroryzmu kryminalnego, kierującego się pobudkami materialnymi, z terroryzmem politycznym lub powstańczym, dla którego ten pierwszy stanowi bazę materialną i inansową. Przykładem takiego zjawiska jest powiązanie kolumbijskich karteli narkotykowych z lewicowymi organizacjami terrorystycznymi z Kolumbii i Peru. Umieszczenie terroryzmu w obrębie „zjawiska szarej strefy” doprowadziło do posługiwania się tym terminem dla określenia zagrożeń stabilności państw narodowych przez czynniki niepaństwowe i pozarządowe organizacje i procesy, oraz opisania przemocy dotykającej olbrzymie regiony lub terytoria miejskie, na których kontrolę zamiast oicjalnych władz zaczęły sprawować na pół polityczne, na pół kryminalne siły (podano za: B. Hoffman, op. cit., s.26.). 9) Cyberterroryzm jest nowym kierunkiem destruktywnego oddziaływania, którego istotą jest wykorzystywanie informacji, jako narzędzi walki. Zagrożenia, które niesie ze sobą, w równym stopniu dotyczyć mogą państw tzw. „trzeciej fali cywilizacyjnej” – społeczeństw postindustrialnych. (Tofler Alvin, Trzecia fala , PWN, Warszawa 1986). 11 w pojęciowej interpretacji terminu „terroryzm”? Przeprowadzone analizy dowodzą, że zasadnicza przyczyna tkwi, przede wszystkim, w zróżnicowa- nych interpretacjach wynikających z tendencyjnego uprawiania polityki za pomocą tak zwanych innych środków 10 . W następstwie tego, dla jed- nych terroryści są bohaterami, a stosowane przez nich techniki działania to akty poświęcenia dla wyższego dobra. Z punktu widzenia oiar tych ak- tów poświęcenia , terroryści to bezwzględni zbrodniarze, nieprzestrzegający ogólnoludzkich wartości i międzynarodowych konwencji. Autor poszukiwał też odpowiedzi na pytanie: czy cel, nawet najszlachetniejszy, uświęca środ- ki i czy terroryzm można zwalczać terrorem 11 ? Kierowano się przy tym przekonaniem, że udzielenie jednoznacznej odpowiedzi, chociaż na jedno z tak sformułowanych pytań, uprościłoby znacznie stworzenie jasnej de- inicji terroryzmu i terroru. Okazało się jednak, że osiągnięcie tego jest obecnie wręcz niemożliwe ze względu na wielce zróżnicowane pojmowania i interpretacje antecedencji 12 określonych akcji, składające się, z jednej strony, na ich gloryikację, z drugiej zaś – na potępianie. Nie dotyczy to tylko zdarzeń współczesnych – jak np. konliktu izraelsko-palestyńskiego, gdzie zaangażowane strony wyrażają przeciwne sobie racje w tej samej sprawie – ale także i w wielu tych, które miały miejsce nawet w odle- głej przeszłości. Deiniowanie terminu terroryzm budzi podobne kontro- wersje jak dywagowanie nad interpretacją terminów wojna sprawiedliwa i wojna niesprawiedliwa . Dzięki badaniom opinii technikami obserwacji pośrednich i uczestniczących oraz wywiadów indywidualnych i zbiorowych , uczestniczeniu w służbowych naradach, szkoleniach, przedsięwzięciach i wydarzeniach autor zebrał wiele opinii, z których, po dokonaniu selekcji, za przydatne uznał: – 150 – uzyskanych technikami obserwacyjnymi (głównie uczestni- czącymi) 13 , – 50 – technikami wywiadów swobodnych 14 . W następstwie tego uzyskał następujące dane na temat pojęciowej in- terpretacji terminu terroryzm (wyk. 1): – w 98 wypowiedziach i opiniach (49 proc.) przeważały akcenty wyjaśniania tego przez pryzmat politycznego zastraszania; – w 50 wypowiedziach i opiniach (25 proc.) przeważały akcenty wyjaśniania tego przez pryzmat formy walki możliwej do podej- mowania w warunkach asymetrii militarnej; 12 I – TERRORYZM – ZAGROŻENIE GLOBALNE I LOKALNE – w 10 wypowiedziach i opiniach (5 proc.) przeważały akcenty wyjaśniania tego przez pryzmat kryminalny; – w 42 wypowiedziach i opiniach (21 proc.) przeważały akcenty wyjaśniania tego przez pryzmat wielu przyczyn. Alex P. Schmid i Albert J. Jongman 15 poddali badaniom 109 aktual- nych deinicji terroryzmu. W następstwie tego stwierdzili, że: – ponad 50 proc. z nich określa terroryzm jako polityczny akt prze- mocy dokonywany w sposób wywołujący strach; 10) „Wojna jest niczym innym, jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków. [...] Jednym słowem sztuka wojenna z jej najwyższego punktu widzenia staje się polityką, oczywiście polityką, która zamiast pisać noty - stacza bitwy”. [w: von Clausewitz Carl, O wojnie , Lublin, 1995 r., s. 763, 767]. (Autor uważa, że określenie wojny jako narzędzia jest zbyt rygorystyczne. To „narzędzie”, poprzez które narzucamy wrogowi swoją polityczną wolę, nie pozostaje bowiem obojętne dla aktywności walczących ludzi i jako czynnik pośredniczący między wrogami uzyskuje znaczną autonomię, kieruje się własną „logiką”). 11) W czasach współczesnych doprowadzono do w miarę jasnego rozdzielenia pojęć oznaczających „terror” i „terroryzm”. Terror jest to pojęcie oznaczające sposób oddziaływania poprzez strach i przemoc, stosowany przez silnych (np. państwo) wobec słabszych, natomiast terroryzm jest formą buntu słabszych (obywateli) wobec silniejszego (np. państwa). Jednak ostatnie czasy, obitujące w międzynarodowe działania terrorystyczne często sponsorowane przez jedne państwa przeciwko drugim powodują, że przytoczony powyżej podział należy rozszerzyć o kategorie ponadpaństwowe, wchodzące w sferę stosunków międzynarodowych. 12) Zdarzeń i okoliczności poprzedzających podejmowanie określonych akcji terrorys- tycznych. 13) 142 opinie zebrano techniką obserwacji uczestniczącej i 8 obserwacji pośredniej. 14) W rzeczywistości można było przyjąć 57 wywiadów i 161 wyników obserwacji. Uwzględniając jednak przejrzystość statystyczną, zdecydowano się jednak zaokrąglić te liczby do 50 w odniesieniu do wywiadów i do 150 w odniesieniu do obserwacji. W trakcie roboczego opracowywania sprawdzono, że odrzucone treści poznawcze (7 wywiadów i 11 wyników obserwacji) nie wnoszą już istotnych zmian do całości. 15) Schmid Alex P., Jongman Albert J, A New Guide to Actors, Authors, Concepts, Data Bases, Theories and Literature , et al. Political Terrorism, Transaction Books, New Brunswick 1988, s. 5-6. 13 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |