rozwojówka wykłady, Psychologia UJ, Psychologia rozwojowa
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
WYKŁAD 1 - TEORIE ROZWOJU Sposoby ujmowania człowieka w rozwoju: 1. Ontogenetyczny Ukazywanie indywidualnej linii rozwoju człowieka (od poczęcia do śmierci); zmiany w rozwoju indywidualnym 2. Filogenetyczny Ukazywanie człowieka na linii ewolucji od niżej do wyżej zorganizowanych organizmów; poszukiwanie podobieństw u człowieka i zwierząt 3. Antropogenetyczny Ukazywanie rodowej historii człowieka i człowiekowatych Ujęcie filogenetyczne: 1. Podobieństwo fizjologiczne człowieka i szympansa: • podobieństwo w budowie DNA - tylko 1% różnic • możliwość zarażenia się chorobami ludzkimi (żółtaczka, HIV) • podobieństwo w strukturze układu nerwowego (lewopółkulowa specjalizacja w przetwarzaniu zawołań) 2. Podobieństwo w funkcji umysłu: • rozpoznawanie siebie w lustrze • zdolność do uczenia się nowego systemu znaków (język migowy) • rozróżnianie mniej od więcej • komunikacyjne różnicowanie wokalizacji na podstawie charakterystyk czasowych 1. Badania Harlowa i temat przywiązania Ujęcie antropogenetyczne: Człowiekowate pochodzą od driopiteków, pojawiły się 2,5 - 3,3 milionów lat temu 1. Australopiteki - 1,7 mln lat temu: • dwunożny chód, uzębienie bez kłów, zmniejszone szczęki (roślinożercy) 2. Pitekantropus - 250 tys. lat temu: • wały nadoczodołowe, używana żuchwa (mięsożerny) • budowa tułowia i kończyn taka sama jak u człowieka 3. Człowiek neandertalski - 50 tys. lat temu: • pochyłe czoło, grube wały nadoczodołowe, duża puszka mózgowa • uprawiał myślistwo, zbieractwo, znał ogień, odzież, rytuał grzebania zmarłych; Afryka, Francja, Azja Psychologia rozwojowa - dział psychologii obejmujący badania poświęcone wyjaśnianiu wszystkich aspektów ludzkiego rozwoju od poczęcia do adolescencji, w kategoriach zmian ilościowych i jakościowych , zachodzących w poszczególnych sferach rozwoju. Rozwój prowadzi do pełnej dojrzałości fizycznej (dawanie życia) i psychicznej : • intelektualnej (zdolność do odnoszenia korzyści z doświadczenia) • emocjonalnej (panowanie nad sobą, zdolność do emocjonalnej samokontroli) • społecznej (gotowość do opanowania i samodzielnego pełnienia przypisanych ról). Proces rozwojowy ma charakter progresywny. Ch. Buhler: potrzeba badania rozwoju w biegu życia Psychologia biegu życia - dział psychologii obejmujący badania zjawisk rozwojowych w trakcie całego cyklu życiowego, od poczęcia do śmierci. Zmiany rozwojowe ujmowane są w kategoriach zadań, celów życiowych, pełnionych przez jednostkę ról rodzinnych i zawodowych oraz uczestniczenia przez nią w wydarzeniach życiowych. Proces rozwoju jest wynikiem zdarzeń losowych, społecznych, historycznych, typowych dla danej generacji. Rozwój prowadzi do układania się ze światem: zmiany rozwojowe mają znaczenie adaptacyjne. Hurlock - zmiany rozwojowe można opisać, stosując 4 rodzaje wskaźników: 1. wskaźniki wzrostu a. wskaźnik wzrostu sfery fizycznej (masa ciała, wysokość) b. wskaźnik wzrostu sfery psychicznej (zasób słów) 1. wskaźniki proporcji a. sfera fizyczna - np. stosunek głowy do długości ciała b. wskaźnik proporcji form aktywności - praca, nauka, zabawa 1. pojawienie się nowych cech , np. drugorzędne cechy płciowe, wyobrażenia 2. zanikanie cech starych , np. zęby mleczne, synkretyzm spostrzegania Rozwój to długotrwały proces względnie nieodwracalnych zmian. Zmiana rozwojowa jest funkcją czasu. Z = f[(stan w T-2) - (stan w T-1)] Zmiana rozwojowa to różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury psychicznej obserwowana z biegiem czasu. Wyraża się różnicą między stanem wcześniejszym a późniejszym. Zmiana rozwojowa jest: • jednokierunkowa (progresywna) • trwała, nieodwracalna • prowadzi do uniwersalnie uporządkowanej sekwencji zmian ukierunkowanych na osiągnięcie określonego celu końcowego. Rodzaje zmian rozwojowych: 1. zmiany uniwersalne - powszechnie występujące w rozwoju każdego człowieka w określonym wieku 2. zmiany wspólne - charakterystyczne dla grupy osób podzielających wspólne doświadczenia 3. zmiany indywidualne - specyficzne dla danej jednostki. WYKŁAD 2 - TEORIE ROZWOJU - c.d. Formy zmian rozwojowych (Flavell): 1. Dodawanie - kumulowanie się kolejnych zmian rozwojowych Np. kumulowanie się zmian krzywizny kręgosłupa (lordoza szyjna pozwala podnieść głowę do góry); rozwój mowy 2. Substytucja - stan wcześniejszy zastępowany jest w części lub całości przez stan późniejszy Np. od gaworzenia do słów (progresywność) 3. Modyfikacja - stan późniejszy powstaje w wyniku różnicowania się stanu wcześniejszego Np. budowanie znaczeń - z czasem dziecko odkrywa cechy abstrakcyjne obiektów, najpierw znaczenie słowa oparte jest na cechach konkretnych 4. Inkluzja - stan wcześniejszy wchodzi w pewnym stopniu zmodyfikowany w stan późniejszy Np. operacja dodawania, która pojawia się w średnim dzieciństwie 5. Mediacja - stan wcześniejszy pośredniczy w powstawaniu stanu nowego, bardziej zaawansowanego, np. operacja klasyfikowania, kategoryzowania. Cechy procesu rozwojowego: 1. długotrwałość 2. indywidualne tempo 3. indywidualny rytm np. nie u każdego dziecka występuje raczkowanie i pełzanie) 4. okresy krytyczne (sensytywne) - okresy wrażliwości na rozwój w znaczeniu węższym - rozwój danej sprawności odbywa się pod wpływem określonych warunków jedynie w określonym czasie; w rozumieniu umiarkowanym i szerszym - jest to okres optymalnej podatności na rozwój. Chomsky - okres krytyczny dla opanowania L1 to 2-13 r.ż. Hurlock - dowodami na to, że dziecko znajduje się w krytycznym okresie rozwoju są 3 rodzaje zachowań: • zainteresowanie dziecka daną czynnością w zakresie danej funkcji • przy minimalnej pomocy dziecko zaczyna opanowywać daną czynność • osiągnięcia dziecka są trwałe Okres krytyczny zawsze dotyczy jakiejś określonej funkcji. Wygotski - koncepcja strefy najbliższego rozwoju: w każdym momencie naszego rozwoju możemy mówić o aktualnym poziomie rozwoju - do czego doszliśmy; ten aktualny poziom mierzą testy. To co dziecko potrafi wykonać samo, bez pomocy to dzień dzisiejszy rozwoju. To co dziecko wykonuje przy pomocy to jutro rozwoju . Różnica między potencjalnym a aktualnym poziomem rozwoju to strefa najbliższego rozwoju . 1. ciągłość rozwoju (vs. nieciągłość) Szczególne zjawiska w rozwoju: 2. retardacja - ogólne spowolnienie tempa rozwoju na przykład z powodów biologicznych i środowiskowych (np. niedobór bodźców) 3. akceleracja - przyspieszenie tempa rozwoju z pokolenia na pokolenie (termin wprowadzony przez antropologów). Antropolodzy zajmowali się rozwojem fizycznym - szybszy proces osyfikacji, wcześniej menstruacja. Cattell - przyrost IQ z pokolenia na pokolenie o 1-2 punkty. Jurkowski: wzrost wyobrażeń i pojęć - akceleracja generacyjna powierzchniowa - więcej pojęć i wyobrażeń; akceleracja generacyjna głęboka - zmiany w charakterze jakościowym; Przetacznik- Gierowska: akceleracja rozwoju umysłowego dzieci między 13 a 15 r.ż. Ciągłość rozwoju: Niektórzy uważają, że rozwój to wznosząca się linia. Inni uważają, że rozwój ma charakter skokowy. Stadialność rozwoju: Koncepcje antystadialne: • etapy rozwoju zależą bardziej od dojrzewania niż od wieku, zatem dzieci w tym samym wieku mogą znajdować się na różnych etapach rozwoju • koncepcje antystadialne przyjmują zasady i prawa sprzeczne z doświadczeniem; zakładają progresywność, o czym nie można mówić w starości; przyjmują jednokierunkową strukturę sekwencyjną, nie uwzględniając momentów regresu. Koncepcje stadialne: • wyróżnienie stadiów ma charakter porządkujący, przydatny dla praktyki; nie neguje zróżnicowania indywidualnego, społecznego, generacyjnego • przechodzenie do stadiów ma charakter skokowy, zmiany są radykalne i wyraziste, często wiążą się z kryzysami, np. Hall - kryzys przy przejściu z dzieciństwa do dorosłości. Teorie organizmiczne - podkreślają skokowość zmian rozwojowych. Teorie mechanistyczne - podkreślają ciągłość zmian rozwojowych. Sternberg: rozwój jest jednocześnie ciągły i nieciągły. Koncepcje, które nie wyróżniają stadiów rozwojowych: Watson, Rubinsztejn, Flavell Koncepcje stadialne: Wallon, Havinghurst, Piaget, Erikson Porządkujący podział życia ludzkiego na okresy: 1. 2 tyg.: faza jajowa 2. 2 tyg. - 2 miesiące: faza embrionalna 3. od 2 miesiąca: faza płodowa 4. 0-3: wczesne dzieciństwo 5. 3-6: średnie dzieciństwo 6. 6-12: późne dzieciństwo 7. 12-15: wczesne dorastanie 8. 15-18: późne dorastanie 9. 18-25: młodość 10. 25-60: dorosłość 11. 60: dojrzałość Mechanizmy rozwoju: Ujęcie mechanistyczne: • akcentuje reaktywność - rozwój jest ujmowany w kategoriach zmian reakcji na bodźce • skupia się na przejawianych zachowaniach • analizowane zachowania traktowane są w sposób izolowany Ujęcie organizmiczne: • akcentuje aktywność jednostki; interakcje jednostki z otoczeniem prowadzą do zmian w strukturach organizmu lub są ich wynikiem • skupia się na procesach zachodzących wewnątrz organizmu • analizowane są elementy zorganizowane w struktury (ujmowanie holistyczne) Badania w ujęciu mechanistycznym dotyczą przede wszystkim rozwoju społecznego. Podejście organizmiczne charakteryzuje badania nad rozwojem poznawczym. Modele zmian rozwojowych (Bee) Ukierunkowanie zmian rozwojowych Brak ukierunkowania zmian rozwojowych Wyróżnione stadia Modele zmian fazowych : Freud, Erikson, Piaget Modele zmian cyklicznych : Havinghurst Brak stadiów Modele zmian sekwencyjnych : Maslow Modele zmian liniowych : Bandura Rozwój - to długotrwały proces względnie nieodwracalnych zmian, o charakterze ilościowym i jakościowym, zasadniczo ukierunkowanych progresywnie, dotyczących różnych sfer rozwijającego się podmiotu, cechujący się indywidualnym tempem i rytmem, zależny od wielu uwarunkowań: biologicznych, środowiskowo-społecznych oraz aktywności podmiotu. WYKŁAD 3 - TEORIE ROZWOJU - C.D. ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM Prawa rozwoju - dotyczą wczesnego okresu rozwoju: 1. Prawo cefalokaudalne - rozwój postępuje od części głowowej ku dolnej części ciała 2. Prawo proksymodystalne - rozwój postępuje od osi ciała do zewnątrz 3. Prawo rozwoju dłoni - rozwój postępuje od małego palca ku kciukowi (ten rozwój trwa 9 miesięcy) Zasady rozwoju - odnoszą się do okresu postnatalnego: 1. tylko wówczas możliwe jest uczenie danej czynności, jeśli organizm osiągnął pewien poziom dojrzałości, ale poszczególne czynności rozwijają się w miarę ćwiczenia 2. im bardziej złożona jest jakaś czynność, tym większe znaczenie ma w jej rozwoju ćwiczenie Czynności filogenetyczne pojawiają się wcześnie w ontogenezie, są nabywane bez ćwiczenia, np. poruszanie się na dwóch nogach Czynności ontogenetyczne są nabywane w toku rozwoju osobniczego, nie są przekazywane genetycznie, są wyuczone przez jednostkę, np. pisanie. Prawidłowości rozwojowe - pokazują kierunek rozwoju i poszczególne etapy , przez które rozwój danej funkcji przechodzi, np. rozwój motoryczny przechodzi od czynności odruchowych do działań intencjonalnych. W rozwoju emocjonalnym dziecko przechodzi od egocentryzmu do alterocentryzmu. W rozwoju społecznym dziecko postępuje od postawy biorcy do postawy dawcy. Rozwój w koncepcjach filozoficznych: Hegel : idealizm ewolucyjny, prawo dialektyczne . Podstawę rozwoju stanowi przechodzenie: od tezy poprzez antytezę do syntezy. Przy tych transformacjach zachowana zostaje istota tego, co było w tezie. H. Spencer : rozwój znaczy postęp; nawiązywał do Darwina. Rozwój polega na różnicowaniu części a także na ich integracji; w toku rozwoju następuje zwiększenie uporządkowania i równowagi układu. W rozwoju układ przechodzi: • od jednorodności do różnorodności • od stanu luźnego do związanego • od stanu chaotycznego do uporządkowanego Fakty i prawidłowości rozwojowe w okresie prenatalnym Rozwój człowieka: • okres prenatalny [ Pobierz całość w formacie PDF ] |