Rynek finansowy1,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RYNKU FINANSOWEGO1. POJĘCIE I FUNKCJE SYSTEMU FINANSOWEGOSystem finansowy tworzy podstawy działalności dla wszystkich podmiotów posługującychsię pieniądzem. Umożliwia zawieranie różnych transakcji gospodarczych, w których pieniądzpełni różne funkcje. System finansowy ma za zadanie obniżanie kosztów transakcyjnychpowstających w procesie gospodarowania przez społeczeństwo.System finansowymożna zdefiniować jakozespół logicznie ze sobą powiązanych formorganizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiającychpodmiotom nawiązywanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym, jak i sektorzefinansowym.System finansowy składa się z dwóch podukładów: segmentu rynkowego oraz segmentupublicznego. Rozróżnienie to wynika z faktu,żeusługi dostarczane podmiotom sfery realnejprzez system finansowy sąświadczoneza pośrednictwem mechanizmów rynkowych oraz wtrybie publicznym. Co więcej, część tych usług może być dostarczana zarówno przez segmentrynkowy, jak i segment publiczny systemu finansowego. Niektóre usługiświadczonesą w drodzewspółdziałania elementów sektora rynkowego i publicznego.Publiczny system finansowyPubliczny system finansowy jest mechanizmem zapewniającym współtworzenie iprzepływśrodkówpieniężnych, które umożliwiają władzom publicznym dostarczanie dóbrpublicznych oraz usług iświadczeńspołecznych. Wskazuje się na 2 podstawowe przesłankiistnienia publicznego systemu finansowego, które biorą się stąd,że:- mechanizm rynkowy wykazuje istotne słabości w dziedzinie dostarczania dóbr publicznych,- występują ujemne efekty zewnętrzne.W publicznym systemie finansowym wyodrębniamy cztery ogniwa:•instytucje budżetowe – tj. instytucje w sensie prawnym, a więc pewne unormowane (zapomocą przepisu prawnego) zasady (reguły) postępowania;instrumenty fiskalne (podatki, cła, opłaty publiczne, składki na ubezpieczenia społeczne izdrowotne, dotacje budżetowe, poręczenia i gwarancje skarbowe);•1•publiczne instrumenty finansowe, tj. instrumenty finansujące deficyt funduszy publicznych(instrumenty o charakterze dłużnym, obarczone niskim stopniem ryzyka i charakteryzującesię wysokim stopniem płynności) np. obligacje i bony;•instytucje fiskalne (np. instytucje fiskalne, które sporządzają i uchwalają budżety publiczne– rząd, parlament, samorządy; instytucje poboru danin publicznych – organy skarbowe,organy celne; instytucje fiskalne dokonujące wydatków publicznych – rząd, podmiotywładz lokalnych; instytucje kontroli finansowej – izby obrachunkowe, urzędy i izbyskarbowe.W odróżnieniu od publicznego systemu finansowego,rynkowy system finansowyfunkcjonuje przede wszystkim w oparciu o transakcje, w których jedna ze stron jest instytucjąprywatną.Dlatego też rynkowy system finansowy bywa często określany mianemprywatnegosystemu finansowego.Rynkowy system finansowyskłada się z 4 ogniw:••••instrumentów finansowych,rynków finansowych,instytucji finansowych,zasad, na jakich działają trzy pierwsze ogniwa.2. INSTRUMENTY FINANSOWEInstrumenty finansowetozobowiązania finansowe, tj. roszczenia dotyczące majątkujednych podmiotów gospodarujących w stosunku do drugich.Dla posiadaczy instrumentyfinansowe są składnikami ich majątku (aktywów) a dla emitentów są zobowiązaniami(składnikami jego pasywów).Z tymi zobowiązaniami, stanowiącymi jednocześnie o korzyściach finansowychkapitałodawców, wiąże się istota papieru wartościowego jako podstawowego instrumentu rynkufinansowego. Sprowadza się ona do stwierdzenia,żez tytułu jego posiadania właściciel możemieć jedno z następujących praw:••prawo do współwłasności majątku (udziały, akcje);prawo do określonego procentu lub innych pożytków (np. obligacje i inne instrumentydłużne);2•prawo do otrzymania w przyszłości określonych aktywów lub do rozliczenia pieniężnego(instrumenty pochodne).Stąd teżpapier wartościowymożna zdefiniować jakodokument stwierdzający faktdokonania transakcji odpłatnego udostępnienia kapitału, co daje kapitałodawcy określoneprawa.Wliteraturzewystępujewieleróżnorodnychkryteriówpodziałuinstrumentówfinansowych. Z punktu widzenia kryterium własnościowego dzieli się je na instrumenty ocharakterze udziałowym i wierzycielskim.Instrumenty udziałowedają prawo dawcy kapitałudo udziału w majątku emitenta. Są więc dokumentem potwierdzającym własność kapitałuzaangażowanego w majątku emitenta w zamian za określone korzyści (np. prawo do udziału wzyskach emitenta w postaci dywidendy). Typowym przykładem są akcje.Instrumentywierzycielskie (dłużne)dokumentują istnienie zobowiązania pieniężnego ich emitenta wobecwłaściciela papieru. Stanowią potwierdzenie istnienia wierzytelności pieniężnej (długu), np.obligacje, bony, weksle, listy zastawne, czeki.Na współczesnych rynkach finansowych instrumenty finansowe, takie jak np. akcje czyobligacje, są nazywaneinstrumentami bazowymi,w oparciu o które tworzy się tzw.instrumenty pochodne,nazywane też instrumentami pozabilansowymi czy derywatami. Ichwartość kształtuje się jako pochodna wartości innego instrumentu finansowego, stanowiącegowłaśnie instrument bazowy, zwany też pierwotnym. Stwarzają one możliwość kupna lubsprzedaży instrumentu pierwotnego (bazowego) w przyszłości po określonej cenie, alboodpowiedniego rozliczenia pieniężnego. Instrumenty te zaczęły się upowszechniać w krajachwysoko rozwiniętych od połowy lat siedemdziesiątych XX w. Ich podstawowym celem jest albospekulacja, albo zabezpieczenie się przed niekorzystną tendencją zmian cen akcji, kursówwalutowych czy stóp procentowych. Do instrumentów pochodnych należą kontraktyforwardifutures,opcje oraz swapy.Innym kryterium stosowanym w podziale instrumentów finansowych jest sposóbgenerowania przez nie dochodu. Wyróżnia sięinstrumenty o stałymizmiennym dochodzie.Klasycznym przykładem pierwszych są obligacje i depozyty bankowe o stałym oprocentowaniu.Do drugiej grupy zalicza się akcje, czy obligacje o zmiennym oprocentowaniu.Kolejnym kryterium może być przynależność sektorowa emitenta kreującego danyinstrument finansowy. Gdy jest on podmiotem gospodarczym (przedsiębiorstwem, organemwładzy lokalnej lub centralnej), to emitowane przez niego instrumenty nazywają się3bezpośrednimi.Wynika to z faktu,żezgromadzone w ten sposób kapitały są przez emitentabezpośrednio zagospodarowywane. Natomiast gdy instrument finansowy emitowany jest przezinstytucję finansową, to nazywamy gopośrednim.Rolą tych instytucji jest bowiempośredniczenie w przepływie kapitału, np. przez udzielanie kredytów.Jeszcze innym kryterium grupowania instrumentów finansowych jest czas, aściślejmówiąc okres od ich emisji do wykupu, zwany też okresem zapadalności. Z punktu widzeniatego kryterium wyróżnia sięinstrumenty krótkoterminowe,z okresem zapadalności do 1 roku idługoterminowe– powyżej 1 roku. Te pierwsze nazywane są instrumentami pieniężnymi (rynkupieniężnego), natomiast te drugie – kapitałowymi (rynku kapitałowego).3. INSTYTUCJE FINANSOWEDokonujące się transakcje na współczesnym rynku finansowym oraz wynikające z nichprzepływyśrodkówpieniężnych mają charakter zinstytucjonalizowany, co oznacza,żeodbywająsię za pośrednictwem określonych instytucji finansowych, które tworzą infrastrukturę tego rynku.Generalnie przezinstytucję finansowąrozumie siępodmiotświadczącyusługi związane zzawieraniem transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe i utrzymywaniem ich wswoich aktywach.Instytucje finansowe można podzielić na dwie podstawowe grupy. Kryterium podziału jestto, czy tworzą one własne instrumenty finansowe czy nie. Jeśli ich nie tworzą, mamy doczynienia z instytucjami wyłącznie redystrybuującymi (rozdzielającymi) znajdujące się już wobiegu instrumenty finansowe. W tym przypadku będziemy mówić opasywnych pośrednikachfinansowych.Drugą, szerszą, grupę stanowią instytucje, które tworzą własne instrumentyfinansowe. Dlatego będziemy je nazywaćaktywnymi pośrednikami finansowymi.InstytucjeKreowane instrumentyA. Instytucje wyłącznie redystrybuujące instrumenty finansowe(pośrednicypasywni)1. Kantory walutowe-2. Domy maklerskie-3. Firmy faktoringowe-B. Instytucje tworzące instrumenty finansowe(pośrednicyaktywni)B.1. Instytucje tworzące niepieniężne instrumenty finansowe4. Towarzystwa ubezpieczeniowepolisy ubezpieczeniowe5. Towarzystwa wspólnego inwestowania(fundusze inwestycyjne)5.1. Zamkniętecertyfikat inwestycyjny45.2. Otwarte6. Fundusze emerytalne7. Firmyventure capital8. Banki inwestycyjne8.1. Tradycyjne8.2. Współczesne9. Banki9.1. Banki centralne9.2. Banki komercyjnejednostka uczestnictwapolisy emerytalneudziały, akcje-pochodneB.2. Instytucje tworzące pieniądzbaza monetarnadepozytyPasywnymi pośrednikami finansowymisą kantory walutowe, domy maklerskie orazfirmy faktoringowe.Kantory walutowepozwalają na zamianę pieniądza gotówkowego jednego państwa napieniądz gotówkowy innego państwa.Działalnośćdomów maklerskichwiąże się z funkcjonowaniem rynku kapitałowego.Instytucje te mogą działać na zasadzie brokerskiej, wówczas nabywają instrumenty finansowe narachunek klientów, albo na zasadzie dealerskiej, wówczas nabywają instrumenty finansowe nawłasny rachunek, co oznacza,żeprzyjmują na siebie ryzyko zmiany ceny (kursu) instrumentu.Działalnośćfirm faktoringowychwiąże się z opóźnieniami w przepływieśrodkówpieniężnych, powstającymi na tle transakcji kupna-sprzedaży, dokonywanymi przez podmiotyniefinansowe. Firmy faktoringowe nabywają od sprzedawców należności z odpowiednimdyskontem, przyjmując na siebie ryzyko odzyskaniaśrodkówod dłużnika. Firma faktoringowaodkupuje zatem kredyt towarowy, dostarczając jednocześnie swojemu klientowiśrodkówpieniężnych przed terminem zapadalności kredytu, poprawiając w ten sposób jego płynność.Fakt,żeomówieni wyżejpasywni pośrednicy finansowinie kreujążadnychinstrumentów finansowych i wyłącznie redystrybuują istniejącą już płynność, nie oznacza,żeniemają one większego znaczenia dla funkcjonowania rynku finansowego. Przeciwnie, działalnośćdomów maklerskich jest niezbędna dla funkcjonowania rynku kapitałowego, a firmyfaktoringowe podnoszą sprawność rozliczeń w handlu.Instytucje będąceaktywnymi pośrednikami finansowymiw trakcie swojej działalnościtworzą instrumenty finansowe. W efekcie realizują one, ważną w gospodarce rynkowej, funkcjętransformacji cech instrumentów finansowych.Polega ona na tym,żetego typu pośrednicynabywają i tworzą instrumenty finansowe o odmiennych właściwościach, tj. dokonują zmianinstrumentów finansowych pod względem terminów zapadalności, stopnia ryzyka, wielkości,stopnia płynności oraz waluty (np. banki przyjmują krótkookresowe depozyty i udzielają5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |