rozwijanie umiejętności językowych i komunikacyjnych dzieci,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jak to powiedzieć…? Rozwijanie umiejętności językowych i komunikacyjnych u dzieci Ewa Kozłowska Marlena Kurowska Spis treści WSTĘP ROZDZIAŁ 1 Opis i wyniki badań ROZDZIAŁ 2 2.1. Rozwój umiejętności komunikacyjnych dziecka 2.2. Opis i opowiadanie — podstawy teoretyczne 2.3. Rozwój umiejętności opisywania i opowiadania ROZDZIAŁ 3 „Mów, ja słucham…” 3.1. Opisy zabaw rozwijających umiejętności językowe i komunikacyjne BIBLIOGRAFIA 3 4 7 8 10 11 12 20 Wstęp Posługiwanie się mową i językiem jest cechą ludzką i tylko ludzką. Umiejętność ta odgrywa ważną rolę w kontaktach społecznych. Dzię- ki niej poznajemy otaczający świat, wyrażamy swoje uczucia, nadajemy komunikaty. Powszech- nie znany językoznawca Jan Miodek pisze: „im sprawniejszy język, tym kontakt z otoczeniem skuteczniejszy i łatwiejszy.” Współczesny język cechują ubóstwo, byle- jakość oraz niedbała wymowa. Styl życia, po- śpiech, rozwój techniki spowodowały modę na porozumiewanie się szybkie i skrótowe. Nie ma czasu na pełne, poprawne formułowanie i wyra- żanie myśli, uzasadnianie poglądów ani wymianę obserwacji. Wypowiedzi dzieci i młodzieży cha- rakteryzuje ubogie słownictwo oraz niedbałość w zakresie składni i wymowy. W czasach współczesnych, obok rodziców, znaczną rolę w zakresie wychowania językowe- go odgrywają również środki masowego przeka- zu, które niestety nie dostarczają nam prawidło- wych, pozytywnych wzorców porozumiewania się słowem. Na uwagę zasługuje zatem rozwija- nie i kształtowanie mowy i języka w czasie rocz- nego przygotowania przedszkolnego dzieci do podjęcia nauki w szkole. Stąd też szczególna rola nauczycieli wychowania przedszkolnego, którzy powinni starać się świadomie wpływać na rozwój mowy poprzez zabawy językowe. Należy jednak pamiętać, że „podejmując pracę nad rozwojem, doskonaleniem i korygowaniem mowy dziecka, trzeba przede wszystkim samemu mówić prawi- dłowo. (…) nasza wymowa jest wzorem dla wy- chowanków. Dzieci — świadomie czy nieświado- mie — poddają się presji tego wzoru i naśladują go. Na nauczycielu ciąży zatem niemała odpo- wiedzialność. (…) wielu z nas mówi inaczej na co dzień, inaczej od święta. Trzeba zatem wy- kształcić w sobie nawyk mówienia zawsze «na swoje sto procent»” (Demel 1996, s. 7). W trosce o rozwój językowy naszych dzieci proponujemy Państwu przykłady zabaw, które ułatwią im porozumiewanie się oraz nabywanie wiedzy. Mamy nadzieję, że zabawy te przynio- są dzieciom wiele radości, dadzą im możliwość swobodnego formułowania myśli i sądów, wzbo- gacą ich słownictwo, a tym samym dodadzą pewności i wiary w siebie. ZESZYT 2 3 Rozdział 1 Opis i wyniki badań Metoda badania stopnia opanowania umiejęt- ności językowych u dzieci sześcioletnich została opracowana na potrzeby realizacji ogólnopol- skiego projektu „Badanie gotowości szkolnej sześciolatków.” Projekt był współfinansowany ze środków budżetowych i przez Europejski Fun- dusz Społeczny w ramach Sektorowego Progra- mu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich na lata 2004−2006. Zadania projektu obejmowały standaryzację Skali Gotowości Szkolnej (SGS) 1 , obserwacyj- nej metody dla nauczycieli do oceny gotowo- ści szkolnej. W celu dokonania jak najpełniej- szej oceny przygotowania dziecka do edukacji szkolnej i ustalenia czynników sprzyjających osiąganiu gotowości szkolnej w ciągu roku obo- wiązkowego wychowania przedszkolnego prze- prowadzono również inne, dodatkowe badania. Jednym z nich było „Badanie stopnia opanowa- nia umiejętności językowych u dzieci sześcio- letnich”. Projekt zakładał także przygotowanie dla nauczycieli propozycji działań ukierunkowa- nych na wspomaganie rozwoju i wyrównywanie szans sześciolatków. Badanie standaryzacyjne Skali Gotowości Szkolnej zostało przeprowa- dzone w maju 2006 roku na ogólnopolskiej, re- prezentatywnej, losowo dobranej próbie sze- ściolatków. Objęło ono 4 tysiące dzieci. Z tej grupy wylosowana została próba tysiąca dzieci, u których dodatkowo wykonano badanie stopnia opanowania umiejętności językowych. Badanie to zostało przeprowadzone przez logopedów za- trudnionych w poradniach psychologiczno-peda- gogicznych i obejmowało ocenę: − spójności i komunikatywności wypowiedzi, − rodzaju zdań, którymi posługuje się dziecko, − poprawności form fleksyjnych i wyrażeń przyimkowych, − używanego słownictwa, − płynności wypowiedzi, − artykulacji. Wszyscy logopedzi uczestniczący w projek- cie zostali wyposażeni w komplet potrzebnych pomocy, dokładną pisemną instrukcję sposobu przeprowadzenia badania oraz arkusz zapisu wyników. Pierwszym zadaniem dziecka było opisanie obrazka tematycznego oraz ułożenie w od- powiedniej kolejności historyjki obrazkowej, a następnie jej opowiedzenie. W przypadku nie- prawidłowego ułożenia historyjki obrazkowej, dziecko rozpoczynało opowiadanie dopiero po wspólnym z logopedą ustaleniu właściwej kolej- ności zdarzeń. Logopeda rejestrował na taśmie magnetofonowej wypowiedzi dziecka i — na podstawie opisu obrazka i opowiadania historyj- ki — dokonywał oceny częstości występowania badanych aspektów mowy. W kolejnym zadaniu, w trakcie zaaranżowanej zabawy sytuacyjnej z wykorzystaniem zabawek sprawdzano użycie i rozumienie wyrażeń przyimkowych. Umie- jętność odmiany rzeczowników w liczbie poje- dynczej sprawdzono w próbie wykorzystującej ilustracje przedstawiające odmieniane rzeczow- niki. W wyniku analizy statystycznej utworzono wskaźnik spójność i komunikatywność wypowie- dzi . Na jego wartość składały się następujące zakresy: − tworzenie wypowiedzi jako spójnej całości, − chronologiczne przedstawianie przebiegu zdarzeń, 1 Podręcznik do Skali Gotowości Szkolnej, Frydrychowicz A., Koźniewska B., Matuszewski A., Zwierzyńska E., CMPPP, Warszawa, 2006. 4 − prawidłowe ujmowanie relacji przyczyno- wo-skutkowych, − wypowiadanie zdań powiązanych ze sobą logicznie, − wypowiadanie zdań powiązanych ze sobą gramatycznie, − wypowiadanie się zdaniami złożonymi pod- rzędnie, współrzędnie, zdaniami pojedyn- czymi rozwiniętymi, − używanie bogatego, zróżnicowanego słow- nictwa: rzeczowniki, czasowniki, przymiot- niki, przyimki, − używanie przysłówków, − używanie spójników. ułożyły z pomocą logopedy, budowały głów- nie zdania pojedyncze nierozwinięte. 4. Dzieci, które samodzielnie ułożyły histo- ryjkę obrazkową, w swoich wypowiedziach używały z większą częstością bardziej róż- norodnych części mowy. W wypowiedziach dzieci, które nie ułożyły historyjki samo- dzielnie, wśród używanych części mowy dominowały czasowniki. 5. Niewielki odsetek badanych dzieci błędnie używał wyrażeń przyimkowych. Rozumie- nie zaś było w stu procentach prawidłowe. 6. W odmianie rzeczowników dzieci nie po- pełniały błędów. Nieliczne nieprawidłowe realizacje pojawiały się jedynie w odmianie rzeczowników rodzaju męskiego z alter- nacją tematyczną ilościową i jakościową (pies, rower). 7. Analiza statystyczna nie wykazała kore- lacji pomiędzy zaburzeniami w realizacji głosek detalizowanych i głoski [r] a wskaź- nikiem spójność i komunikatywność wypo- wiedzi . 8. Samodzielnie i prawidłowo ułożyło histo- ryjkę obrazkową 57% badanych dzieci sze- ścioletnich uczęszczających do przedszkoli, a tylko 48% ich rówieśników realizujących przygotowanie przedszkolne w szkole. Róż- nica ta jest statystycznie istotna na pozio- mie istotności p= 0,005. 9. We wszystkich badanych zakresach — z wy- jątkiem rodzajów budowanych zdań i uży- wanego słownictwa — wyższe wyniki osią- gnęły dzieci uczęszczające do przedszkola (różnice okazały się statystycznie istotne). Otrzymane w badaniu wyniki zostały zako- dowane i poddane analizie statystycznej, na podstawie której stwierdzono następujące za- leżności: 1. Zasadniczym kryterium różnicującym po- ziom opanowania sprawdzanych umiejętno- ści językowych okazała się zdolność samo- dzielnego prawidłowego ułożenia historyjki obrazkowej. Zadanie to wykonało samo- dzielnie 53% badanych dzieci. Aż 46% dzieci nie potrafiło jednak wykonać tej próby 2 . 2. Zmienna samodzielne ułożenie historyjki obrazkowej koreluje ze zmienną spójność i komunikatywność wypowiedzi . Wypowie- dzi dzieci, które samodzielnie ułożyły histo- ryjkę obrazkową, były zrozumiałe dla od- biorcy. Dzieci uwzględniały w nich chro- nologiczny przebieg zdarzeń i prawidłowo ujmowały związki przyczynowo-skutkowe. We wszystkich zakresach wskaźnika spój- ność i komunikatywność wypowiedzi gorsze wyniki uzyskały dzieci, które historyjkę ob- razkową ułożyły z pomocą logopedy. 3. W wypowiedziach dzieci, które samodziel- nie ułożyły historyjkę obrazkową, częściej występowały zdania złożone współrzędnie i podrzędnie oraz zdania pojedyncze roz- winięte. Dzieci, które historyjkę obrazkową Przeprowadzone w tysiącosobowej grupie ba- dania umiejętności językowych i komunikacyj- nych pozwoliły również na ustalenie: − odsetka dzieci objętych opieką logope- dyczną: było to 20% dzieci. W grupie tej prawie 65% stanowili chłopcy, a 35% dziew- czynki; 2 Zastosowana w badaniach historyjka obrazkowa została wybrana na podstawie wyników badania pilotażowego. Brakujący 1% wynika z tego, że w niektórych arkuszach nie zaznaczono, czy dziecko ułożyło historyjkę samodzielnie. ZESZYT 2 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |