samoloty, nauka, artykóły
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
cz. 20 SAMOLOTY SEN O LATANIU Australopitek i Homo habilis – cz³owiek pierwotny. Homo sapiens – cz³owiek rozumny. Pierwsze wyraŸne przejawy tzw. kultury rolnej – uprawy, co poci¹ga za sob¹ pocz¹tki osiad³ego trybu ¿ycia (Mezopo- tamia, Azja Wschodnia, Meksyk, Peru). Umiera Leonardo da Vinci, pozostawia- j¹c po sobie ok. 7000 stron notatek za- wieraj¹cych pomys³y i wynalazki. Francuscy przyrodnicy Joseph Louis i Gay-Lussac i Jean Baptiste Biot osi¹g- nêli balonem wodorowym bez uwiêzi wysokoœæ 7376 m! Ulmeñski mistrz krawiecki Albrecht Ludwig Berblinger run¹³ do Dunaju ko³o Ulm. Mia³o to miejsce podczas próby szybowania lotem œlizgowym z pomos- tu za pomoc¹ w³asnorêcznie zbudowa- nych skrzyde³. Otto Lilienthal, pionier szybownictwa, zbudowa³ swój pierwszy szybowiec ze sztywnymi skrzyd³ami. Projektowa³ ró¿- ne modele maszyn lataj¹cych bez napê- du, przypominaj¹ce dzisiejsze lotnie. Piotr Kawalerowicz Jedn¹ z najbardziej ludzkich, spoœród wielu charakterystycznych dla cz³owieka cech, jest ciekawoœæ . W po³¹czeniu z uporem, pracowi- toœci¹ i dociekliwoœci¹ czêsto by³a Ÿród³em odkryæ - zarówno tych popychaj¹cych cywili- zacjê do przodu, jak i tych, które na lata po- gr¹¿a³y j¹ w mrokach. Jaka jest historia wynalazków i odkryæ, sk¹d siê bra³y, kto i gdzie ich dokonywa³, jaki by³ ich dalszy los i wp³yw na cywilizacje? SAMOLOT O lataniu marzy³ chyba ka¿dy. Doniesienia o podej- mowaniu przez cz³owieka odwa¿nych prób, by opa- nowaæ niedostêpny dot¹d ¿ywio³ i wzbiæ siê w po- wietrze, siêgaj¹ czasów bardzo odleg³ych. Wzmian- ki o tym znajdujemy m.in. w mitologii. Ikar jako pier- wszy cz³owiek, kieruj¹c siê rozumem (i korzystaj¹c z wynalazku ojca), wzbi³ siê w obszary zarezerwo- wane dot¹d tylko dla bogów i zosta³ srogo ukarany. Rozwa¿ania nad mo¿liwoœci¹ latania (wzbicia siê w powietrze) snu³ ju¿ w XVI w. geniusz Leonardo da Vinci. Z obserwacji natury wynika³o, ¿e ptaki ciê¿- sze przecie¿ od powietrza mog¹ lataæ. Zagadk¹ po- zostawa³a odpowiedŸ na pytanie, jak sprawiæ, aby równie¿ inne przedmioty ciê¿sze od powietrza mog- ³y siê unosiæ. Naturalnym kierunkiem poszukiwañ by³o naœladowanie przyrody. Oczywistym by³o, i¿ urz¹dzenie lataj¹ce musi mieæ skrzyd³a – w przyro- dzie nie ma bowiem lataj¹cych zwierz¹t bez skrzy- de³. Tu zrodzi³y siê powa¿ne trud- noœci: naturalny dla ptaków czy owadów ruch skrzyde³ okaza³ siê zbyt trudny do naœladowania. Kolej- ne próby podejmowane przez licz- nych œmia³ków marzycieli koñczy³y siê niepowodzeniem. W 1503 r. w³os- ki uczony G.B. Danti run¹³ na ziemiê przy próbie lotu œlizgowego. W 1507 r. Szkot John Damian z³ama³ nogê podczas „lotu” za pomoc¹, wydawa- ³oby siê doskona³ych, piór z orlich skrzyde³. W 1742 r. markiz de Bacqu- eville podczas próby lotu w Pary¿u spad³ do ³odzi na Sekwanie. Pomimo tych nie- powodzeñ pragnienie, by „szybowaæ w przestworzach jak ptak”, wci¹¿ towa- rzyszy³o cz³owiekowi. Jednak rozumia³ je Jeden z projektów pojazdu latającego autorstwa Leonarda da Vinci. Amerykanin Orville Wright wykona³ pierwszy kierowany lot maszyn¹ napê- dzana silnikiem. Lot trwa³ zaledwie 12 sekund, maszyna pokona³a w tym czasie dystans 36 m. Jeszcze tego sa- mego dnia wykona³ 2 dalsze loty. Max. dystans 260 m, czas 49s. Paula Cornu zaprojektowa³ i oblata³ pierwszy helikopter, który móg³ unieœæ cz³owieka. Hubert Latham na „Antoine VII” osi¹gn¹³ rekordow¹ na owe czasy wyso- koœæ 155 m. Franklin Cody odbywa lot z Londynu do Manchesteru. W Londynie zorganizowano pierwsz¹ du¿¹ wystawê lotnicz¹. W tym sa- mym roku w Pary¿u „Locomotion Arienne” zorganizowa³o pokaz lotniczy. Eugene B. Ely z USA jako pierwszy dokonuje udanego l¹dowania na pok³adzie statku. Z Allahabad w Indiach startuje pierwszy ofi- cjalny lot pocztowy. W³oski kapitan Piazza podejmuje próbê pier- wszego wojskowego lotu zwiadowczego. Na Florydzie uruchomiona zostaje pierwsza planowa linia lotnicza pomiêdzy St. Petersbur- giem a Tamp¹. Trasa obs³ugiwana jest przez Benoist Company ³odzi¹ lataj¹c¹ „Benoist IV”. Karl Maybach zbudowa³ i przetestowa³ pierwszy samolotowy silnik do lotów wyso- koœciowych. Współczesny samolot startujący z pokładu lotnis- kowca Kitty Hawk. 48 Precyzyjny start z Ameryki Pół- nocnej i mniej udane lądowa- nie w Irlandii po 16,5 godz. lotu. Lilienthal na własnych konstrukcjach wykonał ponad 2 tysiące krótkich śliz- gów. Zginął w wyniku obrażeń dozna- nych podczas jednego z nich. 3 000 000 lat p.n.e. 2 000 000–1 500 000 lat p.n.e. 350 000-250 000 lat p.n.e. ok. 10 000 lat p.n.e. ok. 8 000 p.n.e. w IV tysi¹cleciu p.n.e. p.n.e. /n.e. V 1519 r. 1783 r. Warto poznaæ Homo erectus – cz³owiek wyprostowany. Samolot Samolot – statek powietrzny ciê¿szy od powietrza, utrzymuj¹cy siê w powietrzu dziêki sile noœnej wytwarzanej za pomoc¹ nieruchomych, w danych warunkach wzglê- dem statku, skrzyde³. Ci¹g potrzebny do ut- rzymania prêdkoœci wytwarzany jest przez je- den lub wiêcej silników; zasadniczo wyró¿- niamy dwa rodzaje napêdu: z œmig³owy, w którym moment obrotowy sil- nika zamieniany jest na ci¹g za pomoc¹ œmig³a; do takiego napêdu stosuje siê silniki t³okowe lub turbinowe, z odrzutowy, w którym ci¹g wytwarzany jest bezpoœrednio w silniku; zwykle stosuje siê silniki turboodrzutowe. Silniki rakietowe wykorzystywane s¹ g³ównie w konstrukcjach eksperymentalnych lub jako napêd pomocniczy przy starcie. Cz³owiek z Cromagnon. Pojawia siê: pismo, ko³o, ¿agiel, wytop metali z rud. Pierwsze doniesienia o udanym skoku spadochrono- wym wykonanym z wie¿y we Francji. W tym samym ro- ku bracia Michel i Etienne Montgolfier zbudowali balon zwany „montgolfierem” i odbyli nim lot w powietrzu. Brytyjczyk George Cayley skonstruowa³ pe³nowymiaro- wy szybowiec, który móg³ unieœæ cz³owieka. 1804 r. 1809 r. 31 V 1811 r. 1849 r. Dziesiêcioletni ch³opiec wznosi siê ponad ziemiê w szy- bowcu konstrukcji Cayleya. Austria bombarduje Wenecjê z balonów nape³nionych gor¹cym powietrzem. W³och Enrico Forlanini buduje model wirolotu, który jest napêdzany niewielkim silnikiem parowym. Wzoruje siê na znanych od lat zabawkach, w których ³opatka œmig³a wprowadzana jest w ruch wirowy, co sprawia, ¿e zabawka unosi siê w powietrze. Amerykanin Gustave Whitehead odbywa pierwszy w historii, jeszcze nie sterowany, lot samolotem silni- kowym. Duñczyk Jacob Ellehammer podj¹³ próby z pó³torap³a- towym samolotem o wadze 180 kg, osi¹gaj¹c prêdkoœæ 56 km/h. Poniewa¿ nie mia³ odwagi na swobodny lot – kr¹¿y³ samolotem uwi¹zanym do ziemi za pomoc¹ liny. Rumun Traian Vuia wykona³ krótkie loty samolotem napêdzanym za pomoc¹ silnika gazowego na dwutle- nek wêgla. Louis Bleriot wyko- na³ pierwszy lot nad kana³em La Manche w maszynie ciê¿szej od powietrza. W Niemczech po- wstaje pierwsza szko³a lotnictwa wojskowego. Francuz Pierre Prier po raz pierwszy, bez przerw, prze- latuje z Londynu do Pary¿a. Amerykañski in¿ynier Elmer Ambrose Sperry konstru- uje automatyczne urz¹dzenie do sterowania samolotem (autopilota). Urz¹dzenie dzia³a na zasadzie ¿yroskopu, który reaguj¹c na zmianê po³o¿enia samolotu, powodu- je odpowiedni¹ reakcjê mechanizmów sterowniczych, które przywracaj¹ ustalony kurs. Hiszpan Juan de la Cierva skonstruowa³ wiatrakowiec – skrzy¿owanie samolotu œmig³owego i helikoptera. Pierwszy przelot (non stop) nad Atlantykiem, którego dokonali: John Alcock i Arthur Whitten-Brown. Niemiecki pilot Schröeder ustanowi³ nowy rekord œwiata w wysokoœci lotu, osi¹gaj¹c pu³ap 10 093 m. 22 VIII 1849 r. 1877 r. 1891 r. 14 VIII 1901 r. LOTNICZE REKORDY PRĘDKOŚCI I WYSOKOŚCI 1945–2000 Rok Pilot Kraj Samolot Wynik Prędkość [km/h] 1945 Wilson W. Brytania Gloster Meteor 969,12 17 XII 1903 r. 1906 r. Donaldson W. Brytania Gloster Meteor 975,67 Donaldson W. Brytania Gloster Meteor 991,00 1947 Boyd USA Lockheed P-80 1004,40 Caldwell USA Douglas Skystreak 1031,32 Care USA Douglas Skystreak 1047,53 1906 r. 1948 Johnson USA North American F-86 Sabre 1079,84 1953 Barnes USA North American F-86 Sabre 1151,88 1907 r. 25 VII 1909 r. 27 VII 1909 r. Duke W. Brytania Hawker Hunter 1171,00 Lightow W. Brytania Supermarine Swift 1194,51 Verdin USA Douglas XF-4 1211,74 Everest USA North American F-100 Super Sabre 1215,30 31 XII 1910 r. 1910 r. 1910 r. 18 I 1911 r. Hanes USA North American F-100 Super Sabre 1323,31 1955 Twiss W. Brytania Fairey FD-2 1821,88 1956 Drew USA McDonnell F-101 Voodoo 1943,50 1958 Irvin USA Lockheed F-104 Starfighter 2259,54 1959 Mosołow ZSRR Mikojan E-66 2388,00 Rogers USA Convair F-106A 2455,74 18 II 1911 r. 12 IV 1911 r. 22 X 1911 r. 1912 r. I 1914 r. 1961 Robinson USA McDonnell YF-4H Phantom II 2585,43 1962 Mosołow ZSRR Mikojan E-166 2681,00 1965 Stephens USA Lockheed YF-12A 3331,50 1967 USA Lockheed SR-71A Blackbird 3429,60 1976 Joersz USA Lockheed SR-71A Blackbird 3529,56 Wysokość [m] 1948 Cunningham W. Brytania De Havilland Vampire 18 119 1953 Gibb W. Brytania English Electric Canberra 19 406 1916 r. 1919 r. Gibb W. Brytania English Electric Canberra 20 079 1957 Gibb W. Brytania English Electric Canberra 21 442 1958 Watkins USA Grumman F-6 Tiger 24 300 14-15 VI 1919 r. Carpentier Francja SO-9050 Trident II 24 300 Johnson USA Lockheed F-104 Starfighter 27 830 1959 Iliuszyn ZSRR Suchoj T-431 28 760 1920 r. Jordan USA Lockheed F-104 Starfighter 31 400 1961 Mosołow ZSRR Mikojan E-166 34 714 1977 Fiedotow ZSRR Mikojan E-266 37 650 zbyt dos³ownie. Nawet tak genialny konstruktor jak Leonardo da Vinci w swoich konstrukcjach przewi- dywa³ ruchome skrzyd³a. Na zmianê tej koncepcji trzeba by³o poczekaæ nastêpnie 300 lat. W 1804 ro- ku Brytyjczyk George Cayley w wyniku studiów nad w³aœciwoœciami aerodynamicznymi latawców zbudowa³ pierwszy ma³y model szybowca. By³ to latawiec skrzyn- kowy w kszta³cie ³uku; ca³oœæ zamocowana by- ³a na dr¹¿ku, na którym wspiera³ siê nie tylko kad³ub, ale i skrzyd³o noœne. Zaproponowa³ tym samym nowatorskie rozwi¹zanie, w którym skrzyd³a pozostawa³y nieruchome. Ju¿ piêæ lat póŸ- niej skonstruowa³ szybowiec pe³nowymiarowy, któ- ry móg³ unieœæ cz³owieka. Zaproponowana przez niego zmiana okaza³a siê rewolucyjna dla latania – skrzyd³a mia³y pozostaæ nieruchome. Z czasem po- szukiwania najlepszego rozwi¹zania, by wzlecieæ w przestworza, z prostych eksperymentów, przy- bieraj¹ postaæ naukow¹. Rozleg³e badania nad lata- niem prowadzi m.in. niemiecki in¿ynier Otto Lilien- thal. W ksi¹¿ce opublikowanej w 1889 r. pt. „Lot ptaka jako podstawowa sztuka latania” prezentuje znany ju¿ pogl¹d, i¿ tylko dok³adne odwzorowanie ruchu skrzyde³ ptaka gwarantu- je skuteczny lot. Swoje pogl¹dy dokumentuje licz- nymi wynikami przeprowadzonych przez siebie ob- liczeñ i eksperymentów. Jednak po praktycznych próbach lotu weryfikuje pogl¹dy i sk³ania siê ku skrzyd³om nieruchomym o kszta³cie zbli¿onym do skrzyde³ nietoperza. Koniec XIX w. i pocz¹tek XX w. przynosz¹ ogromne zmiany, równie¿ w lotnictwie. Nastêpuj¹- cy gwa³townie rozwój nauk, nowych dziedzin wie- dzy, jak równie¿ przemys³u sprawia, ¿e to, co dot¹d by³o niemo¿liwe, staje siê rzeczywistoœci¹. Pier- wszy lot samolotu napêdzanego silnikiem ma miej- sce w USA pod koniec 1901 r. Gustaw Whitehead konstruuje samolot zdolny do lotu, posiadaj¹cy wiele istotnych cech charakterystycznych dla póŸ- niejszych konstrukcji: m.in. zamkniêty kad³ub, pod- wozie czy miejsce dla pasa¿era. Ju¿ w nastêpnym roku samolotem tym odbywa lot na dystansie 7 mil. Z czasem pojawiaj¹ siê nowe lekkie i wytrzyma³e materia³y, silnik spalinowy o du¿ej mocy, a nastêp- nie silnik turboodrzutowy. Nowe rozwi¹zania przy- czyniaj¹ siê do dynamicznego rozwoju lotnictwa. Samolot sta³ siê powszechnym œrodkiem transpor- tu, symbolem naszych czasów, tak charakterystycz- nym dla XXI w. jak dla wieków minionych koñ czy parowóz. US Army Air Service powiod³o siê tankowanie w powietrzu w locie d³ugo- dystansowym podczas ustanawiania rekordu œwiata. James Doolittle, amerykañski pilot, wykona³ pierwszy przelot „na œlepo” je- dynie za pomoc¹ przyrz¹dów nawigacyjnych i wyl¹dowa³ we mgle, korzys- taj¹c z przyrz¹dów pok³adowych. Charles August Lindbergh z USA jako pierwszy pokona³ sa- motnie samolotem „Spirit of St. Luis” odcinek pomiêdzy No- wym Jorkiem a Pary¿em. Polscy piloci Stanis³aw Wigura i Franciszek ¯wirko na samolocie RWD-2 odbywaj¹ lot dooko³a Europy. „Do X” najwiêkszy wodnosamolot (lataj¹- ca ³ódŸ) zbudowany przez niemieckie zak³a- dy Dorniera udaje siê w dziewiczy rejs. Trzy miesi¹ce póŸniej zabra³ on na pok³ad rekordo- w¹ na owe czasy liczbê ludzi: 158 pasa¿erów i 11 osób za³ogi. Junkers „ Ju 52” startuje do dziewiczego lotu. Jest to jeden z najbardziej wytrzyma³ych, oszczêdnych i ekonomicznych samolotów w swoich czasach. Ok. 4000 takich samolotów lata dla lotnictwa cywilnego. Podczas II wojny w u¿yciu by³o ponad 5000 takich samolotów. W oparciu o projekt Zygmunta Pu³awskiego zbudowano myœliwce PZPL-11, nieco póŸniej PZLP-24, jedne z najnowoczeœniejszych w Europie. Czterosilnikowy samolot pasa¿erski Focke- Wulf FW 200 „Condor” pokona³ bez miêdzy- l¹dowania dystans z Berlina do Nowego Jor- ku. Lot trwa³ 24 h i 54 min. Niemcom jako pierwszym uda³o siê wznieœæ samolot odrzutowy w powietrze. By³ to Hein- kel He-178. Jego pierwszy lot odby³ siê w 1939 r. Nieco póŸniej pojawi³ siê Gloster, pierwszy odrzutowiec angielski. Niemiecki pilot Heini Dittmar osi¹gn¹³ w samolocie rakietowym „Me 163” prêdkoœæ 1003 km/h, po raz pierwszy cz³owiek przekroczy³ granicê 1000 km/h. Niemcy wytwarzaj¹ myœliwce odrzutowe „Me 262” osi¹gaj¹ce prêdkoœæ 870 km/h. Francuz Michael Wilbaud skonstruowa³ startuj¹cy pionowo samolot od- rzutowy. Charles Yeager, amerykañski pilot, w samolocie Bell „X-1” o napêdzie rakietowym osi¹- ga po raz pierwszy prêdkoœæ ponaddŸwiêkow¹. Samolot ten nie jest w stanie sa- modzielnie wystartować, musi być wynoszony na odpowiednią wysokość przez bombowiec i dopiero tam jest „odczepiany” od jego skrzydeł. Pierwszy odrzutowy pasa¿erski samolot œwiata, angielski „De Havilland Co- met” wykona³ lot dalekiego zasiêgu. Samolot Boeing B-50 „Superfortress” okr¹¿y³ kulê ziemsk¹, lec¹c non stop na trasie: Kalifornia–Azory–Arabia Saudyjska–Filipiny–Hawaje–Kalifornia i tankuj¹c w powietrzu 4 razy. Wzbi³ siê w powietrze prototyp samolotu pasa¿erskiego Boeing 707, jedne- go z najpopularniejszych samolotów pasa¿erskich œwiata. 50 Do przygotowania kalendarium wykorzystano materia³y Ÿród³owe: „Nauka Technika i Wynalazki”, Raymond L. Francis, wyd. AMBER „Kronika Techniki” – Praca zbiorowa, wyd. WEP PWN Lot trwał 33,5 h i był 33 lotem transatlantyckim. 1923 r. 1927 r. Nowa Funlandia Glasgow Londyn Pary¿ 1927 r. Nowy Jork Lizbona 1929 r. Dehli Kair Kalkuta 1929 r. Karaczi Pionierskie loty 1919-20 Rangun 16.05 - 31.05.1919 Albert Cushing Read 14.06 - 15.06.1919 John William Alcock i Arthur Whitten-Brown 02.07 - 13.07.1919 George Herbert Scott (sterowiec R-34) 12.11 - 10.12.1919 Ross i Keith Smith 04.02 - 20.03.1920 Pierre van Ryneveld i Quintin Brand Singapur Nairobi D¿akarta 1930 r. 1931 r. Kapsztad Sydney Melbourne 1939 r. 1939 r. Nowa Funlandia Londyn Pary¿ Lizbona 2 X 1941 r. Los Angeles Nowy Jork Szanghaj Tokio 1944 r. Honolulu Karaczi Rangun 1946 r. 14 X 1947 r. Brisbane Pionierskie loty nad oceanami i kontynentami 13.03 - 16.06.1922 Gago Continho i Sacadura Cabrel 02.05 - 03.05.1923 O. G. Kelly i F. A. Macready 06.04 - 28.09.1924 Drei Douglas „World Cruisers” 14.10.1927 Dieudonné Costes i Joseph Le Brix 1949 r. 12.04 - 13.04.1928 Hermann Köhl, Günter V. Hünefeld i James Fitzmaurice 1949 r. 31.05 - 10.06.1928 Charles Kingsford, Smith i Charles Ulm 20.05 - 21.05.1927 Charles Lindbergh 22.07 - 10.11.1932 Wolfgang von Gronau (Dornier Wal) 15 VII 1954 r. 51 Amerykañski odrzutowiec „Bell X-2” osi¹gn¹³ prêdkoœæ ponad 3000 km/h. Po raz pierwszy w ci¹gu tego roku samoloty przewioz³y wiêcej pasa¿erów ni¿ statki. Samolot „X-15” z napêdem rakietowym pilotowany przez W.J. Knighta osi¹ga re- kordow¹ prêdkoœæ 7279 km/h. Pierwszy lot samolotu pa- sa¿erskiego o du¿ej po- jemnoœci – Boeing 747 tzw. Jumbo Jet, mog¹cy pomieœciæ 385 pasa¿erów. W Tuluzie odbywa siê inauguracyjny lot Airbusa „A300”, samolotu europej- skiej konstrukcji, konkurenta dla Boe- inga. Pilot Joersz na amerykañskim samolo- cie Lockheed SR-71A Blackbird osi¹ga prêdkoœæ 3529,56 km/h. Kolarz Bryan Allen pokona³ na samolo- cie napêdzanym si³¹ miêœni (peda³a- mi) kana³ La Manche. Z okazji Dnia Lotnika na lotnisku Le Bourget pokazano najwiêk- szy samo- lot œwiata „An-225”. Ma on ma- sê starto- w¹ 600 ton i mo¿e przewieŸæ ³adunek o masie 225 ton. Prototyp samolotu bojowego XXI wieku – Boeing X-45 Blackbird – najszybszy samolot szpiegowski na świecie. [ Pobierz całość w formacie PDF ] |